Əvvəlcə teatrşünas-tənqidçi ilə yaxından tanış olaq.
Mən - Anar Məhəmməd oğlu Burcəliyev (Anar Ərtoğrul) 1974-cü il sentyabr ayının 11-də Gəncə şəhərində anadan olmuşam. Əmək fəaliyyətimə Gəncə Dövlət Dram Teatrında 1987-ci ildən müqavilə üzrə aktyor olaraq başlamış daha sonra 1990-cı ildən isə rejissor köməkçisi olaraq fəaliyyətimi davam etdirmişəm. 1991-ci ildə Gəncə Dövlət Dram Teatrının göndərişi əsasında Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin “Teatrşünaslıq” fakültəsinə qəbul olub və 1996-cı ildə həmin fakültəni bitirmişəm. 1993-1994-cü illərdə Bakıda çapdan çıxan “Səhnə” qəzetinin xüsusi müxbiri, 1994-1996-cı illərdə Azərbaycan Milli Tele-Radio Verilişləri Şirkətinin “Gənclik” və “Xəbərlər” baş redaksiyalarının xüsusi müxbiri, 1995-ci ildə Gəncə şəhərində “KƏPƏZ TV” Müstəqil Tele-Radio Verilişləri Şirkətinin yaradıçılarından biri olaraq “Xəbərlər” departamentinə rəhbərlik etmişəm. 1996-cı ildən 1997-ci ilədək Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi İncəsənət Baş İdarəsinin aparıcı inspektoru, 1997-ci ildən 1999-cu ilədək Gəncə Dövlət Dram Teatrının sərəncamçı direktoru vəzifələrində çalışmışam. 2010-2012-ci illərdə Gəncə şəhərində fəaliyyət göstərən “Kəpəz” Müstəqil Tele-Radio Verilişləri Şirkətinin “Xəbərlər” departamentində aparıcı kimi fəaliyyət göstərmişəm. 2016-cı ildən isə Gəncə Dövlət Milli Dram Teatrında Ədəbi-hissə müdiri kimi fəaliyyət göstərirəm.
Respublikada çapdan çıxan qəzet və jurnallarda 450-dən artıq məqalə, ressenziya, oçerklərin və eləçə də müsahibələrin müəllifiyəm.
“Əsl el adamı”, “Səhnə həyat nurumdur”, “Azərbaycan kinosunun tarixi və inkişafı”, “Qoşa qanad”, “Məqalələrim, ressenziyalarım, oçerklərim və müsahibələrim” – (I və II-ci cildlər), “Onun dünyası”, “Xalq şairi olmayan, xalqın şairi”, “44 günlük Zəfər tarixinin Gəncə şəhidləri”, “Qalib əsgərin hekayəti”, “Qalib əsgərin hekayəti – Göygöl rayonu”, “Milli mədəniyyət tariximiz Heydər Əliyev ideyalarında”, “Teatr, zaman və məkan” kitablarının müəllifiyəm.
Həmçinin “Gəncənin yaradıcı və fəal qadınları”, İmran Axundovun “Adil Məlikov”, “Fatma Muxtarova”, Ruhulla Zahidovun “İlk azərbaycanlı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı İsrafil Məmmədov”, “Böyük Vətən müharibəsinin azərbaycanlı qəhrəmanları əsərlərdə və dövrü mətbuatda”, “Təhsildə məqsəd və vəzifələr”, Cahangir Ələkbərov “Qara dəlik” kitablarının redaktoruyam.
Eyni zamanda şairə-dramaturq Fəridə Əlyarbəyli və şair-dramaturq Novruz Gəncəli yaradıcılıqlarının ilk tədqiqatçısı və onlar haqqında yazılan “Onun dünyası” və “Xalq şairi olmayan xalqın şairi” ilk elmi monoqrafiyaların müəllifiyəm.
“Xoşbəxt bürc altında”, “Xocalı - Unuda bilmədiklərimiz”, “Gəncə Tibb Kolleci - 80” sənədli televiziya filmlərinin ssenari müəllifiyəm.
1992-ci ildə “Olum ya Ölüm” və ya “Od gəlini” referat məruzəsinə görə Azərbaycan Respublikası Ali Məktəb tələbələrinin XVI Respublika Elmi Konfransının xüsusi diplomu ilə mükafatlandırılmışam. 2001-ci ildə isə “MUGAN-MEDİA” Beynəlxalq mükafatı laureatı adına layiq görülmüşəm. 30 iyun 2008-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Prezidenti adından Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illik (1918-2008) yubiley medalı ilə həmçinin 2020-ci ilin yekunlarına görə 26 dekabr 2020-ci il tarixində “Qafqaz-Media” İctimai Birliyinin təsis etdiyi “İlhamlı Azərbaycan” döş nişanı və “Qarabağ-Azərbaycan” diplomu ilə təltif olunmuşam. 2021-ci ilin yekunlarına və əldə olunan uğurlara görə 01 dekabr 2021-ci il tarixində “Simurq 2021 Awards Azerbaijan” və 05 noyabr 2023-cü il tarixində media və sosial şəbəkələrdə aparılan müşahidələrə əsasən əldə olunan uğurlu nailiyyətlərə görə “Simurq 2023 Awards Azerbaijan” mükafatlarına layiq görülmüşəm.
2011-ci ildən Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının, 2017-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin və 2023-cü ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüyəm.
Azərbaycan teatr sənəti qədim və zəngin tarixi yol keçib. Artıq Azərbaycan teatrının yaranmasından 152 il ötür. 152 illik tarixi olan teatrlarımızın hazırkı durumu necədir?
- Bu gün Respublikamızda 29 adda Dövlət statuslu həmçinin 12 adda isə müstəqil teatrlar fəaliyyət göstərirlər. Bu teatrların hər birinin öz yaradıcılıq yolu, öz dəsti-xətti eləcə də tamaşaçısı var. Əlbəttə teatrlar ilk növbədə repertuar siyəsətinin həyata keçirilməsində sərbəstdirlər. Ancaq buna baxmayaraq hər biri öz tamaşaçı auditoriyasının arzu və istəklərinin nəzərə alınması, tamaşaçı duyumunun zəngin formada inkişafına çalışmaqdadırlar. Yaradıcı kollektivlər əlbəttə ki, tamaşaçı istəyi üzərində tamaşa planını qurmaqla daha dolğun repertuar zənginliyini yaratmış olurlar. Bu baxımdan teatrların 152 illik bir tarixə nəzər salmaqla fəaliyyətləri uğurla davam etməkdədir. Təbii ki, burada ən əsası isə repertuar zənginliyi əsas amildir.
Üzləşdikləri çətinliklər varmı və bu problemləri aradan qaldırmaq mümkündürmü?
- Bu gün teatrlarımızın əksəriyyəti deməzdim ki, hər biri, əsas olaraq regionlarda fəaliyyət göstərən Dövlət statuslu teatrlarımızın yeganə üzləşdiyi əsas problem yeni gənc kadrların kifayət qədər olmamasıdır. Bilirsiz ki, bu gün ölkədə bu sahə üzrə yeganə ixtisaslı kadr potensialını hazırlayan Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetidir ki, buranı bitirənlərin çoxu isə paytaxt teatrlarında qalaraq fəaliyyət göstərməyi əsas götürürlər. Bunun isə bir çox obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Bu gün bu kimi problemlərin aradan qaldırılması məqsədilə “İkinci nəfəs” Teatr studiyası Azərbaycan Respublikası mədəniyyət nazirinin 08 avqust 2023-cü il tarixli məlum əmrinə əsasən ölkənin beş Dövlət statuslu teatrlarında fəaliyyət göstərirlər. Şəki Dövlət Dram Teatrı, Lənkəran Dövlət Dram Teatrı, Naxcıvan Dövlət Milli Dram Teatrı, Naxcıvan Dövlət Kukla Teatrı və Gəncə Dövlət Milli Dram Teatrı nəzdində. Məqsəd hər bir qeyd olunan Dövlət statuslu teatrların yeni kadr potensialını teatrların daxili imkanları, öz qüvvələri hesabına hazırlanmasıdır ki, sonradan bu tələbələr bu teatrların yardımcı aktyor heyətində fəaliyyət göstərə biləçəklər.
Qeyd etməliyəm ki, Gəncə Dövlət Milli Dram Teatrında fəaliyyətə başlayan “İkinci nəfəs” Teatr studiyasına 2024-cü ilin mart və aprel aylarından başlayaraq təşkil edilməsi məqəsdilə müsabiqə elan edilmişdir. Müsabiqəyə ilkin olaraq Gəncə şəhərindən 17-35 yaş arasında olan gənclərdən 54 nəfər müraciət etmiş və bu şəxslərdən 24 nəfəri müsabiqə yolu ilə seçilərək Teatr studyasına qəbul edilmişlər. Sonradan bir sıra məlum səbəblərdən tam olaraq studiya tələbələri tədris proqramına cavab verməklə 12 nəfərlə formalaşdırılmışdır. Gənclərin tədris planına uygun olaraq yetişdirilməsi və inkişafı üçün Gəncə Dövlət Milli Dram Teatrının direktoru Aqil Bəhramlı tərəfindən bütün imkanlar yaradılmışdır. Belə ki, fəaliyyətə başladığı gündən həftənin 6 günü olmaq şərtilə “Teatr nəzəriyyəsi”, “Dramaturgiyanın əsasları”, “Aktyor sənəti”, “Nitq mədəniyyəti”, “Vokal”, “Xoreoqrafiya” üzrə fənnlər tədris edilməkdədir. Bu müddət ərzində Mingəçevir Dövlət Dram Teatrının qocaman səhnə ustası, Respublikanın Xalq artisti Ella Yaqubova, Gəncə Dövlət Milli Dram Teatrının aktyorları Reapublikanın Əməkdar artistləri Novruz Cəfərov və Salamulla İsmayılovun iştirakı ilə görüşlər və ustad dərs saatları keçirilmişdir. Həmçinin Bakı şəhərindən dəvət olunmuş Sənətşünaslıq doktoru, professor, Əməkdar İncəsənət xadimi İsrafil İsrafilovun, Xalq artisti, “M. Teatr Production”un bədii rəhbəri, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü Vidadi Həsənovun, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin “Dram rejissoru və səhnə plastikası” kafedrasının baş müəllimi Sahib Novruzovun görüşü və ustad dərsləri təşkil edilmişdir. Təbii ki, bununla problemin qismən də olsa aradan qaldırılmasına çalışmaqla uğurlu nəticələrin olacağına ümidvarıq.
Bu gün teatrlarımız öz missiyasını yerinə yetirə bilirmi?
- Əlbəttə, Təbii ki ...
Teatrlara niyə getmirik?
- Kim deyir ki, teatrlara getmirik? Bu gün teatrlarımızın kifayət qədər qəaətbəxşedici tamaşaçı auditoriyası var. Yetər ki, tamaşaçını düşündürən onların maraqlarını əhatə edəcək yeni səhnə əsərləri olsun. Bu zaman teatrlarımızn kifayət qədər tamaşaçı auditoriyası var və hər zaman da olacaqdır.
Teatrlarımız öz peşəkarlığını qoruyub saxlıya bilirmi, yaradıcılıq məkanında durumu necə qiymətləndirirsiz?
- Teatrlarımızın peşəkarlığını qoruyub saxlaması mütləq çox önəmlidir, çünki sənət hər zaman inkişaf və dəyişiklik tələb edən bir sahədir. Son illərdə, xüsusən də dünya səviyyəsində teatrlarda yeniliklər, texnologiyaların tətbiqi və tamaşaların çoxçeşidliliyi gözə çarpır. Bizim teatrlarımızda da bəzi müsbət addımlar atılıb. Belə ki, bir tərəfdən, teatr sahəsində gənc peşəkarların yetişməsi, təhsil alma imkanlarının artırılması, müxtəlif teatr festivallarının təşkil olunması və beynəlxalq əlaqələrin gücləndirilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu, teatrın həm yerli, həm də qlobal səviyyədə rəqabət qabiliyyətini artırmağa kömək edə bilir. Yəni, yaradıcılıq sahəsində inkişaf etmək üçün bu sahədəki yenilikləri izləmək və tətbiq etmək çox vacibdir. Digər tərəfdən, bir məsələyə də diqqəti yönəltmək istərdim. Belə ki, bir sıra teatrlarda texniki imkanların məhdudluğu bəzi teatrların qarşısında ciddi maneələr yaradır. Bəzi teatrlar müasir texnologiyalardan faydalana bilmir, səhnə avadanlıqları köhnəlir və bəzi hallarda tamaşaların bədii və texniki səviyyəsi istənilən nəticəni vermir. Yaradıcılıq baxımından isə, teatrlarımızın özünü yeniləmək və cəmiyyətin ehtiyaclarına cavab vermək üçün yeni formatlar üzərində işləməsi vacibdir. Ənənəvi teatrın sərhədlərini aşan yeni trendlərin, modern dramaturgiyanın, həmçinin sosial məsələlərin teatrda təcəssüm tapmasının aktuallığı artır. Cəmiyyətin dəyişən tələblərinə uyğunlaşmaq və buna cavab olaraq daha cəsarətli, interaktiv tamaşalar yaratmaq da teatrın peşəkarlığını yüksəldəcək. Əlbəttə ki, teatrlarımızın peşəkarlığını qoruyub saxlaması vacib amillərdəndir, amma bu, həm də hərtərəfli dəstək və müasir yanaşmaların tətbiqini tələb edir.
Bölgələrimizdəki teatrların vəziyyəti necədir?
- Bölgələrimizdəki teatrların vəziyyəti, ümumiyyətlə, mərkəzi bölgələrdən fərqli olaraq bəzi çətinliklərlə üzləşir, amma bu teatrlar həm də özünəməxsus xüsusiyyətlərə və yaradıcı potensiala sahibdirlər. Bölgə teatrları üçün əsas çətinliklər arasında maddi və texniki resursların məhdudluğu, bəzən auditoriyanın az olması və bəzi hallarda peşəkar teatr aktyorları və rejissorlarının bölgələrə cəlb edilməsi ilə bağlı çətinliklərdən ibarətdir. Bir sıra bölgə teatrlarında səhnə avadanlıqları və digər texniki vasitələr hələ də məhduddur. Bu teatrlar mərkəzi şəhərlərlə müqayisədə daha az maddi dəstək alır, və buna görə də, bəzən yeni tamaşaların hazırlanması və istehsalı üçün lazımi şərait tapılmır. Xüsuilə Dövlət sifarişi ilə olan tamaşaların əksər bölgə teatrlarında hazırlanmasından söhbət belə gedə bilməz. Bölgə teatrlarının daha çox yaradıcı sərbəstliyə və yeniliklərə ehtiyacı var, lakin bu yenilikləri tətbiq etmək üçün yüksək keyfiyyətli texniki avadanlıqlara, eləcə də maliyyə dəstəyinə ehtiyac var. Bölgə şəhərlərində teatr tamaşaçıları çox vaxt mərkəzi şəhərlərdəki qədər müxtəlif deyil. Bu səbəbdən, teatrlar, izləyici marağını artırmaq və müxtəlif tamaşa növlərini təqdim etmək üçün əlavə yaradıcılıq və marketinq yanaşmalarına müraciət etməli olurlar. Bəzi bölgələrdə hələ də ənənəvi tamaşalar daha çox üstünlük təşkil edir və müasir dramaturgiya ilə tanışlıq məhduddur. Bölgələrdəki teatrlar üçün təlim və təhsil sahəsində də bəzi çətinliklər mövcuddur. Mərkəzi şəhərlərdəki teatr təhsil müəssisələrində təhsil almış aktyor və rejissorların bölgələrə cəlb edilməsi bəzən çətin olur. Eyni zamanda, bölgə teatrlarının peşəkar inkişafı üçün xüsusi təlim proqramlarının, teatr festivallarının və əməkdaşlıq layihələrinin təşkili əhəmiyyətlidir. Bölgə teatrlarının inkişafı üçün dövlət dəstəyinin artırılması bu gün də vacibdir. Dövlətin bölgələrdəki mədəniyyət sahələrinə göstərdiyi dəstək, xüsusilə teatr sənətinin daha geniş şəkildə inkişafı və müasir trendlərə uyğunlaşması üçün önəmlidir. Dövlət tərəfindən ayrılan maliyyə və logistika dəstəyi, həmçinin mədəniyyət siyasətinin bölgələrə yönəldilməsi bu problemləri həll etməkdə mühüm rol oynaya bilər. Bölgələrdəki teatrların vəziyyəti müsbət bir şəkildə inkişaf edir, lakin qarşıya çıxan əsas çətinliklərdən biri bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, maddi resursların azlığı və yaradıcı mühitin məhdud olmasıdır. Bölgə teatrlarının inkişafı üçün mədəniyyət siyasətinin düzgün qurulması, gənc yaradıcıların təlimi, daha çox sərbəst yaradıcı mühitin təmin edilməsi və mərkəzi şəhərlərlə əməkdaşlıq imkanlarının artırılması vacibdir. Bu baxımdan ötən ilin oktyabrın ayının 29-dan etibarən Akademik Milli Dram Teatrı, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Dövlət Televiziyasının dəstəyi ilə “Bölgə teatrlarının Bakı premyeraları” layihəsinə başlanılması uğurlu bir addım olaraq dəyərləndirilməlidir. Layihənin məqsədi bölgə teatrlarının yaradıcı həyatını stimullaşdırmaq, bölgə teatrlarında hazırlanan səhnə əsərlərini paytaxt tamaşaçılarına təqdim etməkdir. Bu baxımdan region teatrlarının inkişaf mexanizmini daha da stimullaşdırmaq, paytaxt tamaşaçıları qarşısında çıxışlar önəmli bir səhnə uğurlarının paylaşılması və tanıdılması üçün əhəmiyyətli bir addımdır.
Əvvəlki illərdən fərqli olaraq bölgələrdə həm səhnəyə qoyulan dram əsərlərinin səviyyəsini, həm rejissor, həm də aktyor işini qaneedici saymaq olarmı?
- Bölgələrdəki teatrların vəziyyətində əvvəlki illərlə müqayisədə bəzi müsbət dəyişikliklər olsa da, həm dram əsərlərinin səviyyəsi, həm rejissor, həm də aktyor işinin daha da inkişaf etdirilməsi üçün hələ də bəzi çətinliklər mövcuddur. Bu sahədəki inkişaflar, həmçinin teatrların imkanlarına və yerli mədəniyyətə görə müxtəlifdir. Bölgələrdəki teatrlar, bəzən, mərkəzi teatrlar kimi beynəlxalq səviyyəli dramaturgiya ilə tanış olmur və bu səbəbdən, daha çox yerli müəlliflərin və klassik əsərlərin səhnələşdirilməsi üstünlük təşkil edir. Lakin, son illərdə bəzi bölgələrdə müasir dramaturgiya və alternativ teatr yanaşmaları ilə bağlı bir meyl yaranmağa başlayıb. Rejissorlar daha çox eksperimentlər etməyə və yeni mövzular üzərində düşünməyə çalışırlar. Yeri gəlmişkən, bəzi teatrlar sosial məsələləri, yerli mədəniyyət və ənənələri dərindən əks etdirən əsərlər seçir ki, bu da öz növbəsində tamaşaçı ilə daha yaxın əlaqə qurmağa kömək edir. Ancaq ümumilikdə, bölgə teatrlarında dram əsərlərinin səviyyəsi bəzən hələ də mərkəzi şəhərlərdəki səviyyəyə çatmır. Bölgələrdə ənənəvi əsərlərə üstünlük verilərkən, müasir, həmçinin sosial problemləri əks etdirən əsərlərin azlığı müşahidə edilir. Bu, əslində həm yaradıcı azadlıq, həm də peşəkar təhsil və resursların çatışmazlığından irəli gəlir.
Bölgə teatrlarında rejissor işinin səviyyəsi fərqli ola bilər. Bəzi bölgələrdə rejissorlar həm yeni dramaturgiya, həm də təcrübəli aktyorlarla yeni layihələr üzərində işləməyə meyllidirlər. Ancaq bölgə teatrlarında müəyyən məhdudiyyətlər mövcuddur: bəzən təcrübəli rejissorlar və yeni ideyaların tətbiqi üçün lazımi dəstək yoxdur. Rejissorlar bəzən daha az sərbəstlik və resurslarla işləməli olurlar, bu da kreativ potensialın tam açılmasına mane ola bilər. Eyni zamanda, bəzi bölgələrdə rejissor işinin inkişafı üçün daha çox peşəkar təlimlər və təcrübə mübadiləsi imkanları vacibdir. Bölgələrdəki aktyorlar, ümumilikdə, çox böyük istedadlara sahibdirlər, lakin peşəkar təlim və inkişaf üçün daha az imkanları olur. Mərkəzi şəhərlərdəki teatrlarla müqayisədə, bölgələrdə aktyorlar daha çox təcrübə və inkişaf üçün əhəmiyyətli imkanlardan məhrumdurlar. Ancaq, son illər bəzi bölgələrdə aktyorların inkişafına yönəlmiş müxtəlif təlim və seminarlara maraq artıb. Gənc aktyorların yerli teatrda təcrübə qazanması, həmçinin digər bölgələr və mərkəzlərlə əməkdaşlıq şəraiti yaratmaq vacibdir. Bu, bölgə teatrlarının səviyyəsini artırmaq və onları daha rəqabətə davamlı etmək üçün əsas faktorlardan biridir. Bu müddət ərzində Mədəniyyət üzrə Elmi-Metodiki və İxtisasartırma Mərkəzinin “Regionlarda Peşəkar Teatr Dərsləri” layihəsinin də gerçəkləşdirilməsi prosesi teatrların inkişafı, inteqrasiyası və daha da peşəkarlaşması üçün müstəsna bir addım olaraq diqqətə layiqdir.
Aktyorlar bütün gücləri ilə çalışırlar. Amma teatrın inkişafı təkcə aktyorlardan asılı məsələ deyil. Öz işinin mükəmməl bilicisi olan teatr rejissorları varmı? Belə bir məsəl var teatrda rejissor birinci, direktor ikincidir. Səviyyəli dram əsərləri yazılırmı, tamaşaçı teatrdan istədiyini ala bilirmi?
- Bölgə teatrlarında, həm aktyorların, həm də rejissorların zəhməti çox böyükdür, amma sizin qeyd etdiyiniz kimi, teatrın inkişafı yalnız aktyorlardan asılı deyil. Rejissorların rolu teatrın məzmununun və şəxsiyyətinin formalaşmasında çox vacibdir. Bir teatrın uğuru, ən çox, rejissorun peşəkarlığına, vizyonuna, səhnə təcrübəsinə və yaradıcı yanaşmasına bağlıdır. Teatrda rejissor birinci, direktor isə ikinci dərəcəli şəxs olmalı ola bilər. Bu yanaşma, ümumiyyətlə, teatrın yaradıcı məzmununun və sənətinin rəhbərlik edilən şəxsinin rejissor olması anlamına gəlir. Rejissorlar, əsərin mesajını, atmosferini və tamaşaçı ilə əlaqəsini müəyyən edən əsas şəxslərdir. Bölgə teatrlarında da rejissorlar öz işini çox ciddi şəkildə icra etməyə çalışırlar, lakin bəzən onların qarşısında bir neçə çətinlik yaranır: resursların məhdudluğu, təcrübə və təlim imkanlarının az olması, müasir dramaturgiya ilə bağlı yeni təcrübələrin tətbiqi və s. Rejissorlar arasında mükəmməl peşəkarlıq səviyyəsinə sahib olanlar var, amma bunlar bəzən xüsusi təlim və beynəlxalq əlaqələrin olduğu böyük şəhərlərdə yetişən şəxslərdir. Bölgə teatrlarında isə bəzən ənənəvi yanaşmalarla işləmək üstünlük təşkil edir. Yenilikçi və müasir düşüncə tərzinə sahib rejissorların sayı nisbətən azdır, lakin son illərdə bu sahədə də inkişaflar mövcuddur. Aktyorlar tam olaraq rejissorun yaratdığı dünyada “canlanır”. Aktyorlar öz işini mükəmməl bacarırlar, amma rejissorun onları düzgün istiqamətləndirməsi, motivasiya etməsi və səhnəni düzgün qurması mütləqdir. Bu əməkdaşlıq teatrın ümumi keyfiyyətinə böyük təsir edir. Bölgə teatrlarında bu əməkdaşlığın daha az inkişaf etdiyi və daha çox təcrübə, seminarlar və ustad dərsləri ilə gücləndirilməsi lazım olduğu bu gün də vacib amillərdəndir.
Bölgə teatrlarında dramaturgiya məsələsində bəzi çətinliklər mövcuddur. Yerləşdikləri bölgələrə görə, bəzi teatrlar daha çox klassik əsərlərə, milli dram əsərlərinə və ənənəvi mövzulara üstünlük verirlər. Lakin müasir dramaturgiya və sosial problemləri əks etdirən yeni əsərlərin səhnələşdirilməsi hələ də məhdud saydadır. Bu baxımdan, səviyyəli dram əsərlərinin yazılması və bu əsərlərin tamaşaya qoyulması, həm də rejissorun cəsarətinə və yeniliklərə açıq olmasına bağlıdır. Təbii ki, yaxşı dram əsərləri yazılır, amma bu yazıçıların yaradıcı fəaliyyətinin genişləndirilməsi və daha çox dəstəklənməsi lazımdır. Bölgə teatrlarında, bəzən, yerli yazıçılar və dramaturqlar tərəfindən daha sadə və ənənəvi mövzulara üstünlük verilir. Lakin müasir və daha kompleks əsərlər yazılarsa, həm tamaşaçılar, həm də aktyorlar və rejissorlar üçün yeni imkanlar və meydanlar yarana bilər. Bölgə teatrlarında tamaşaçıların teatrdan gözləntiləri çox fərqlidir. Bölgə tamaşaçıları bəzən daha çox ənənəvi, yerli mövzuları və klassik əsərləri gözləyirlər. Bununla yanaşı, yeni və müasir tamaşalar, sosial məsələləri əks etdirən və ya daha eksperimental yanaşmaları olan əsərlər çox vaxt daha az qəbul edilir. Tamaşaçılar çox zaman teatrdan emosional, mədəni və əyləncəli təcrübə gözləyirlər, lakin buna baxmayaraq, bəzi bölgə teatrlarında tamaşaçıların daha dərindən, intellektual səviyyədə teatrdan istədiyini almaq bir qədər çətin ola bilir. Bölgə teatrlarının daha müasir və müxtəlif mövzulara açılması, tamaşaçılara daha zəngin və geniş təcrübə təqdim etməyə imkan verə bilər. Tamaşaçılar tez-tez sənətin həm cəlbedici, həm də düşündürücü tərəfini görmək istəyirlər. Bu baxımdan, teatrdan istədiyini almaq məsələsi, həm də teatrın repertuarına və bədii keyfiyyətlərinə bağlıdır.
Nəticə etibarı ilə bölgə teatrlarında rejissor və aktyorların peşəkarlığı yüksək olsa da, teatrın inkişafı yalnız onlardan asılı deyil. Rejissorların, dramaturqların, aktyorların və digər sənətkarların birgə əməkdaşlığı, həmçinin müasir dramaturgiya ilə bağlı yeni yanaşmaların tətbiqi teatrın inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır. Tamaşaçının teatrdan istədiyini almağa gəldikdə isə, hər bir bölgənin öz sosial və mədəni xüsusiyyətlərinə uyğun təcrübə təqdim etməsi çox vacibdir. Bu, həm də teatrdan daha geniş kütlənin faydalandığı bir mühit yaratmağa kömək edəçəkdir.
-Maraqlı müsahibə üçün təşəkkür edirik!
Esmira Hidayətova, Mingəçevir.
Mən - Anar Məhəmməd oğlu Burcəliyev (Anar Ərtoğrul) 1974-cü il sentyabr ayının 11-də Gəncə şəhərində anadan olmuşam. Əmək fəaliyyətimə Gəncə Dövlət Dram Teatrında 1987-ci ildən müqavilə üzrə aktyor olaraq başlamış daha sonra 1990-cı ildən isə rejissor köməkçisi olaraq fəaliyyətimi davam etdirmişəm. 1991-ci ildə Gəncə Dövlət Dram Teatrının göndərişi əsasında Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin “Teatrşünaslıq” fakültəsinə qəbul olub və 1996-cı ildə həmin fakültəni bitirmişəm. 1993-1994-cü illərdə Bakıda çapdan çıxan “Səhnə” qəzetinin xüsusi müxbiri, 1994-1996-cı illərdə Azərbaycan Milli Tele-Radio Verilişləri Şirkətinin “Gənclik” və “Xəbərlər” baş redaksiyalarının xüsusi müxbiri, 1995-ci ildə Gəncə şəhərində “KƏPƏZ TV” Müstəqil Tele-Radio Verilişləri Şirkətinin yaradıçılarından biri olaraq “Xəbərlər” departamentinə rəhbərlik etmişəm. 1996-cı ildən 1997-ci ilədək Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi İncəsənət Baş İdarəsinin aparıcı inspektoru, 1997-ci ildən 1999-cu ilədək Gəncə Dövlət Dram Teatrının sərəncamçı direktoru vəzifələrində çalışmışam. 2010-2012-ci illərdə Gəncə şəhərində fəaliyyət göstərən “Kəpəz” Müstəqil Tele-Radio Verilişləri Şirkətinin “Xəbərlər” departamentində aparıcı kimi fəaliyyət göstərmişəm. 2016-cı ildən isə Gəncə Dövlət Milli Dram Teatrında Ədəbi-hissə müdiri kimi fəaliyyət göstərirəm.
Respublikada çapdan çıxan qəzet və jurnallarda 450-dən artıq məqalə, ressenziya, oçerklərin və eləçə də müsahibələrin müəllifiyəm.
“Əsl el adamı”, “Səhnə həyat nurumdur”, “Azərbaycan kinosunun tarixi və inkişafı”, “Qoşa qanad”, “Məqalələrim, ressenziyalarım, oçerklərim və müsahibələrim” – (I və II-ci cildlər), “Onun dünyası”, “Xalq şairi olmayan, xalqın şairi”, “44 günlük Zəfər tarixinin Gəncə şəhidləri”, “Qalib əsgərin hekayəti”, “Qalib əsgərin hekayəti – Göygöl rayonu”, “Milli mədəniyyət tariximiz Heydər Əliyev ideyalarında”, “Teatr, zaman və məkan” kitablarının müəllifiyəm.
Həmçinin “Gəncənin yaradıcı və fəal qadınları”, İmran Axundovun “Adil Məlikov”, “Fatma Muxtarova”, Ruhulla Zahidovun “İlk azərbaycanlı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı İsrafil Məmmədov”, “Böyük Vətən müharibəsinin azərbaycanlı qəhrəmanları əsərlərdə və dövrü mətbuatda”, “Təhsildə məqsəd və vəzifələr”, Cahangir Ələkbərov “Qara dəlik” kitablarının redaktoruyam.
Eyni zamanda şairə-dramaturq Fəridə Əlyarbəyli və şair-dramaturq Novruz Gəncəli yaradıcılıqlarının ilk tədqiqatçısı və onlar haqqında yazılan “Onun dünyası” və “Xalq şairi olmayan xalqın şairi” ilk elmi monoqrafiyaların müəllifiyəm.
“Xoşbəxt bürc altında”, “Xocalı - Unuda bilmədiklərimiz”, “Gəncə Tibb Kolleci - 80” sənədli televiziya filmlərinin ssenari müəllifiyəm.
1992-ci ildə “Olum ya Ölüm” və ya “Od gəlini” referat məruzəsinə görə Azərbaycan Respublikası Ali Məktəb tələbələrinin XVI Respublika Elmi Konfransının xüsusi diplomu ilə mükafatlandırılmışam. 2001-ci ildə isə “MUGAN-MEDİA” Beynəlxalq mükafatı laureatı adına layiq görülmüşəm. 30 iyun 2008-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Prezidenti adından Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin 90 illik (1918-2008) yubiley medalı ilə həmçinin 2020-ci ilin yekunlarına görə 26 dekabr 2020-ci il tarixində “Qafqaz-Media” İctimai Birliyinin təsis etdiyi “İlhamlı Azərbaycan” döş nişanı və “Qarabağ-Azərbaycan” diplomu ilə təltif olunmuşam. 2021-ci ilin yekunlarına və əldə olunan uğurlara görə 01 dekabr 2021-ci il tarixində “Simurq 2021 Awards Azerbaijan” və 05 noyabr 2023-cü il tarixində media və sosial şəbəkələrdə aparılan müşahidələrə əsasən əldə olunan uğurlu nailiyyətlərə görə “Simurq 2023 Awards Azerbaijan” mükafatlarına layiq görülmüşəm.
2011-ci ildən Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının, 2017-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin və 2023-cü ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüyəm.
Azərbaycan teatr sənəti qədim və zəngin tarixi yol keçib. Artıq Azərbaycan teatrının yaranmasından 152 il ötür. 152 illik tarixi olan teatrlarımızın hazırkı durumu necədir?
- Bu gün Respublikamızda 29 adda Dövlət statuslu həmçinin 12 adda isə müstəqil teatrlar fəaliyyət göstərirlər. Bu teatrların hər birinin öz yaradıcılıq yolu, öz dəsti-xətti eləcə də tamaşaçısı var. Əlbəttə teatrlar ilk növbədə repertuar siyəsətinin həyata keçirilməsində sərbəstdirlər. Ancaq buna baxmayaraq hər biri öz tamaşaçı auditoriyasının arzu və istəklərinin nəzərə alınması, tamaşaçı duyumunun zəngin formada inkişafına çalışmaqdadırlar. Yaradıcı kollektivlər əlbəttə ki, tamaşaçı istəyi üzərində tamaşa planını qurmaqla daha dolğun repertuar zənginliyini yaratmış olurlar. Bu baxımdan teatrların 152 illik bir tarixə nəzər salmaqla fəaliyyətləri uğurla davam etməkdədir. Təbii ki, burada ən əsası isə repertuar zənginliyi əsas amildir.
Üzləşdikləri çətinliklər varmı və bu problemləri aradan qaldırmaq mümkündürmü?
- Bu gün teatrlarımızın əksəriyyəti deməzdim ki, hər biri, əsas olaraq regionlarda fəaliyyət göstərən Dövlət statuslu teatrlarımızın yeganə üzləşdiyi əsas problem yeni gənc kadrların kifayət qədər olmamasıdır. Bilirsiz ki, bu gün ölkədə bu sahə üzrə yeganə ixtisaslı kadr potensialını hazırlayan Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetidir ki, buranı bitirənlərin çoxu isə paytaxt teatrlarında qalaraq fəaliyyət göstərməyi əsas götürürlər. Bunun isə bir çox obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Bu gün bu kimi problemlərin aradan qaldırılması məqsədilə “İkinci nəfəs” Teatr studiyası Azərbaycan Respublikası mədəniyyət nazirinin 08 avqust 2023-cü il tarixli məlum əmrinə əsasən ölkənin beş Dövlət statuslu teatrlarında fəaliyyət göstərirlər. Şəki Dövlət Dram Teatrı, Lənkəran Dövlət Dram Teatrı, Naxcıvan Dövlət Milli Dram Teatrı, Naxcıvan Dövlət Kukla Teatrı və Gəncə Dövlət Milli Dram Teatrı nəzdində. Məqsəd hər bir qeyd olunan Dövlət statuslu teatrların yeni kadr potensialını teatrların daxili imkanları, öz qüvvələri hesabına hazırlanmasıdır ki, sonradan bu tələbələr bu teatrların yardımcı aktyor heyətində fəaliyyət göstərə biləçəklər.
Qeyd etməliyəm ki, Gəncə Dövlət Milli Dram Teatrında fəaliyyətə başlayan “İkinci nəfəs” Teatr studiyasına 2024-cü ilin mart və aprel aylarından başlayaraq təşkil edilməsi məqəsdilə müsabiqə elan edilmişdir. Müsabiqəyə ilkin olaraq Gəncə şəhərindən 17-35 yaş arasında olan gənclərdən 54 nəfər müraciət etmiş və bu şəxslərdən 24 nəfəri müsabiqə yolu ilə seçilərək Teatr studyasına qəbul edilmişlər. Sonradan bir sıra məlum səbəblərdən tam olaraq studiya tələbələri tədris proqramına cavab verməklə 12 nəfərlə formalaşdırılmışdır. Gənclərin tədris planına uygun olaraq yetişdirilməsi və inkişafı üçün Gəncə Dövlət Milli Dram Teatrının direktoru Aqil Bəhramlı tərəfindən bütün imkanlar yaradılmışdır. Belə ki, fəaliyyətə başladığı gündən həftənin 6 günü olmaq şərtilə “Teatr nəzəriyyəsi”, “Dramaturgiyanın əsasları”, “Aktyor sənəti”, “Nitq mədəniyyəti”, “Vokal”, “Xoreoqrafiya” üzrə fənnlər tədris edilməkdədir. Bu müddət ərzində Mingəçevir Dövlət Dram Teatrının qocaman səhnə ustası, Respublikanın Xalq artisti Ella Yaqubova, Gəncə Dövlət Milli Dram Teatrının aktyorları Reapublikanın Əməkdar artistləri Novruz Cəfərov və Salamulla İsmayılovun iştirakı ilə görüşlər və ustad dərs saatları keçirilmişdir. Həmçinin Bakı şəhərindən dəvət olunmuş Sənətşünaslıq doktoru, professor, Əməkdar İncəsənət xadimi İsrafil İsrafilovun, Xalq artisti, “M. Teatr Production”un bədii rəhbəri, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü Vidadi Həsənovun, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin “Dram rejissoru və səhnə plastikası” kafedrasının baş müəllimi Sahib Novruzovun görüşü və ustad dərsləri təşkil edilmişdir. Təbii ki, bununla problemin qismən də olsa aradan qaldırılmasına çalışmaqla uğurlu nəticələrin olacağına ümidvarıq.
Bu gün teatrlarımız öz missiyasını yerinə yetirə bilirmi?
- Əlbəttə, Təbii ki ...
Teatrlara niyə getmirik?
- Kim deyir ki, teatrlara getmirik? Bu gün teatrlarımızın kifayət qədər qəaətbəxşedici tamaşaçı auditoriyası var. Yetər ki, tamaşaçını düşündürən onların maraqlarını əhatə edəcək yeni səhnə əsərləri olsun. Bu zaman teatrlarımızn kifayət qədər tamaşaçı auditoriyası var və hər zaman da olacaqdır.
Teatrlarımız öz peşəkarlığını qoruyub saxlıya bilirmi, yaradıcılıq məkanında durumu necə qiymətləndirirsiz?
- Teatrlarımızın peşəkarlığını qoruyub saxlaması mütləq çox önəmlidir, çünki sənət hər zaman inkişaf və dəyişiklik tələb edən bir sahədir. Son illərdə, xüsusən də dünya səviyyəsində teatrlarda yeniliklər, texnologiyaların tətbiqi və tamaşaların çoxçeşidliliyi gözə çarpır. Bizim teatrlarımızda da bəzi müsbət addımlar atılıb. Belə ki, bir tərəfdən, teatr sahəsində gənc peşəkarların yetişməsi, təhsil alma imkanlarının artırılması, müxtəlif teatr festivallarının təşkil olunması və beynəlxalq əlaqələrin gücləndirilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu, teatrın həm yerli, həm də qlobal səviyyədə rəqabət qabiliyyətini artırmağa kömək edə bilir. Yəni, yaradıcılıq sahəsində inkişaf etmək üçün bu sahədəki yenilikləri izləmək və tətbiq etmək çox vacibdir. Digər tərəfdən, bir məsələyə də diqqəti yönəltmək istərdim. Belə ki, bir sıra teatrlarda texniki imkanların məhdudluğu bəzi teatrların qarşısında ciddi maneələr yaradır. Bəzi teatrlar müasir texnologiyalardan faydalana bilmir, səhnə avadanlıqları köhnəlir və bəzi hallarda tamaşaların bədii və texniki səviyyəsi istənilən nəticəni vermir. Yaradıcılıq baxımından isə, teatrlarımızın özünü yeniləmək və cəmiyyətin ehtiyaclarına cavab vermək üçün yeni formatlar üzərində işləməsi vacibdir. Ənənəvi teatrın sərhədlərini aşan yeni trendlərin, modern dramaturgiyanın, həmçinin sosial məsələlərin teatrda təcəssüm tapmasının aktuallığı artır. Cəmiyyətin dəyişən tələblərinə uyğunlaşmaq və buna cavab olaraq daha cəsarətli, interaktiv tamaşalar yaratmaq da teatrın peşəkarlığını yüksəldəcək. Əlbəttə ki, teatrlarımızın peşəkarlığını qoruyub saxlaması vacib amillərdəndir, amma bu, həm də hərtərəfli dəstək və müasir yanaşmaların tətbiqini tələb edir.
Bölgələrimizdəki teatrların vəziyyəti necədir?
- Bölgələrimizdəki teatrların vəziyyəti, ümumiyyətlə, mərkəzi bölgələrdən fərqli olaraq bəzi çətinliklərlə üzləşir, amma bu teatrlar həm də özünəməxsus xüsusiyyətlərə və yaradıcı potensiala sahibdirlər. Bölgə teatrları üçün əsas çətinliklər arasında maddi və texniki resursların məhdudluğu, bəzən auditoriyanın az olması və bəzi hallarda peşəkar teatr aktyorları və rejissorlarının bölgələrə cəlb edilməsi ilə bağlı çətinliklərdən ibarətdir. Bir sıra bölgə teatrlarında səhnə avadanlıqları və digər texniki vasitələr hələ də məhduddur. Bu teatrlar mərkəzi şəhərlərlə müqayisədə daha az maddi dəstək alır, və buna görə də, bəzən yeni tamaşaların hazırlanması və istehsalı üçün lazımi şərait tapılmır. Xüsuilə Dövlət sifarişi ilə olan tamaşaların əksər bölgə teatrlarında hazırlanmasından söhbət belə gedə bilməz. Bölgə teatrlarının daha çox yaradıcı sərbəstliyə və yeniliklərə ehtiyacı var, lakin bu yenilikləri tətbiq etmək üçün yüksək keyfiyyətli texniki avadanlıqlara, eləcə də maliyyə dəstəyinə ehtiyac var. Bölgə şəhərlərində teatr tamaşaçıları çox vaxt mərkəzi şəhərlərdəki qədər müxtəlif deyil. Bu səbəbdən, teatrlar, izləyici marağını artırmaq və müxtəlif tamaşa növlərini təqdim etmək üçün əlavə yaradıcılıq və marketinq yanaşmalarına müraciət etməli olurlar. Bəzi bölgələrdə hələ də ənənəvi tamaşalar daha çox üstünlük təşkil edir və müasir dramaturgiya ilə tanışlıq məhduddur. Bölgələrdəki teatrlar üçün təlim və təhsil sahəsində də bəzi çətinliklər mövcuddur. Mərkəzi şəhərlərdəki teatr təhsil müəssisələrində təhsil almış aktyor və rejissorların bölgələrə cəlb edilməsi bəzən çətin olur. Eyni zamanda, bölgə teatrlarının peşəkar inkişafı üçün xüsusi təlim proqramlarının, teatr festivallarının və əməkdaşlıq layihələrinin təşkili əhəmiyyətlidir. Bölgə teatrlarının inkişafı üçün dövlət dəstəyinin artırılması bu gün də vacibdir. Dövlətin bölgələrdəki mədəniyyət sahələrinə göstərdiyi dəstək, xüsusilə teatr sənətinin daha geniş şəkildə inkişafı və müasir trendlərə uyğunlaşması üçün önəmlidir. Dövlət tərəfindən ayrılan maliyyə və logistika dəstəyi, həmçinin mədəniyyət siyasətinin bölgələrə yönəldilməsi bu problemləri həll etməkdə mühüm rol oynaya bilər. Bölgələrdəki teatrların vəziyyəti müsbət bir şəkildə inkişaf edir, lakin qarşıya çıxan əsas çətinliklərdən biri bir daha qeyd etmək istəyirəm ki, maddi resursların azlığı və yaradıcı mühitin məhdud olmasıdır. Bölgə teatrlarının inkişafı üçün mədəniyyət siyasətinin düzgün qurulması, gənc yaradıcıların təlimi, daha çox sərbəst yaradıcı mühitin təmin edilməsi və mərkəzi şəhərlərlə əməkdaşlıq imkanlarının artırılması vacibdir. Bu baxımdan ötən ilin oktyabrın ayının 29-dan etibarən Akademik Milli Dram Teatrı, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Dövlət Televiziyasının dəstəyi ilə “Bölgə teatrlarının Bakı premyeraları” layihəsinə başlanılması uğurlu bir addım olaraq dəyərləndirilməlidir. Layihənin məqsədi bölgə teatrlarının yaradıcı həyatını stimullaşdırmaq, bölgə teatrlarında hazırlanan səhnə əsərlərini paytaxt tamaşaçılarına təqdim etməkdir. Bu baxımdan region teatrlarının inkişaf mexanizmini daha da stimullaşdırmaq, paytaxt tamaşaçıları qarşısında çıxışlar önəmli bir səhnə uğurlarının paylaşılması və tanıdılması üçün əhəmiyyətli bir addımdır.
Əvvəlki illərdən fərqli olaraq bölgələrdə həm səhnəyə qoyulan dram əsərlərinin səviyyəsini, həm rejissor, həm də aktyor işini qaneedici saymaq olarmı?
- Bölgələrdəki teatrların vəziyyətində əvvəlki illərlə müqayisədə bəzi müsbət dəyişikliklər olsa da, həm dram əsərlərinin səviyyəsi, həm rejissor, həm də aktyor işinin daha da inkişaf etdirilməsi üçün hələ də bəzi çətinliklər mövcuddur. Bu sahədəki inkişaflar, həmçinin teatrların imkanlarına və yerli mədəniyyətə görə müxtəlifdir. Bölgələrdəki teatrlar, bəzən, mərkəzi teatrlar kimi beynəlxalq səviyyəli dramaturgiya ilə tanış olmur və bu səbəbdən, daha çox yerli müəlliflərin və klassik əsərlərin səhnələşdirilməsi üstünlük təşkil edir. Lakin, son illərdə bəzi bölgələrdə müasir dramaturgiya və alternativ teatr yanaşmaları ilə bağlı bir meyl yaranmağa başlayıb. Rejissorlar daha çox eksperimentlər etməyə və yeni mövzular üzərində düşünməyə çalışırlar. Yeri gəlmişkən, bəzi teatrlar sosial məsələləri, yerli mədəniyyət və ənənələri dərindən əks etdirən əsərlər seçir ki, bu da öz növbəsində tamaşaçı ilə daha yaxın əlaqə qurmağa kömək edir. Ancaq ümumilikdə, bölgə teatrlarında dram əsərlərinin səviyyəsi bəzən hələ də mərkəzi şəhərlərdəki səviyyəyə çatmır. Bölgələrdə ənənəvi əsərlərə üstünlük verilərkən, müasir, həmçinin sosial problemləri əks etdirən əsərlərin azlığı müşahidə edilir. Bu, əslində həm yaradıcı azadlıq, həm də peşəkar təhsil və resursların çatışmazlığından irəli gəlir.
Bölgə teatrlarında rejissor işinin səviyyəsi fərqli ola bilər. Bəzi bölgələrdə rejissorlar həm yeni dramaturgiya, həm də təcrübəli aktyorlarla yeni layihələr üzərində işləməyə meyllidirlər. Ancaq bölgə teatrlarında müəyyən məhdudiyyətlər mövcuddur: bəzən təcrübəli rejissorlar və yeni ideyaların tətbiqi üçün lazımi dəstək yoxdur. Rejissorlar bəzən daha az sərbəstlik və resurslarla işləməli olurlar, bu da kreativ potensialın tam açılmasına mane ola bilər. Eyni zamanda, bəzi bölgələrdə rejissor işinin inkişafı üçün daha çox peşəkar təlimlər və təcrübə mübadiləsi imkanları vacibdir. Bölgələrdəki aktyorlar, ümumilikdə, çox böyük istedadlara sahibdirlər, lakin peşəkar təlim və inkişaf üçün daha az imkanları olur. Mərkəzi şəhərlərdəki teatrlarla müqayisədə, bölgələrdə aktyorlar daha çox təcrübə və inkişaf üçün əhəmiyyətli imkanlardan məhrumdurlar. Ancaq, son illər bəzi bölgələrdə aktyorların inkişafına yönəlmiş müxtəlif təlim və seminarlara maraq artıb. Gənc aktyorların yerli teatrda təcrübə qazanması, həmçinin digər bölgələr və mərkəzlərlə əməkdaşlıq şəraiti yaratmaq vacibdir. Bu, bölgə teatrlarının səviyyəsini artırmaq və onları daha rəqabətə davamlı etmək üçün əsas faktorlardan biridir. Bu müddət ərzində Mədəniyyət üzrə Elmi-Metodiki və İxtisasartırma Mərkəzinin “Regionlarda Peşəkar Teatr Dərsləri” layihəsinin də gerçəkləşdirilməsi prosesi teatrların inkişafı, inteqrasiyası və daha da peşəkarlaşması üçün müstəsna bir addım olaraq diqqətə layiqdir.
Aktyorlar bütün gücləri ilə çalışırlar. Amma teatrın inkişafı təkcə aktyorlardan asılı məsələ deyil. Öz işinin mükəmməl bilicisi olan teatr rejissorları varmı? Belə bir məsəl var teatrda rejissor birinci, direktor ikincidir. Səviyyəli dram əsərləri yazılırmı, tamaşaçı teatrdan istədiyini ala bilirmi?
- Bölgə teatrlarında, həm aktyorların, həm də rejissorların zəhməti çox böyükdür, amma sizin qeyd etdiyiniz kimi, teatrın inkişafı yalnız aktyorlardan asılı deyil. Rejissorların rolu teatrın məzmununun və şəxsiyyətinin formalaşmasında çox vacibdir. Bir teatrın uğuru, ən çox, rejissorun peşəkarlığına, vizyonuna, səhnə təcrübəsinə və yaradıcı yanaşmasına bağlıdır. Teatrda rejissor birinci, direktor isə ikinci dərəcəli şəxs olmalı ola bilər. Bu yanaşma, ümumiyyətlə, teatrın yaradıcı məzmununun və sənətinin rəhbərlik edilən şəxsinin rejissor olması anlamına gəlir. Rejissorlar, əsərin mesajını, atmosferini və tamaşaçı ilə əlaqəsini müəyyən edən əsas şəxslərdir. Bölgə teatrlarında da rejissorlar öz işini çox ciddi şəkildə icra etməyə çalışırlar, lakin bəzən onların qarşısında bir neçə çətinlik yaranır: resursların məhdudluğu, təcrübə və təlim imkanlarının az olması, müasir dramaturgiya ilə bağlı yeni təcrübələrin tətbiqi və s. Rejissorlar arasında mükəmməl peşəkarlıq səviyyəsinə sahib olanlar var, amma bunlar bəzən xüsusi təlim və beynəlxalq əlaqələrin olduğu böyük şəhərlərdə yetişən şəxslərdir. Bölgə teatrlarında isə bəzən ənənəvi yanaşmalarla işləmək üstünlük təşkil edir. Yenilikçi və müasir düşüncə tərzinə sahib rejissorların sayı nisbətən azdır, lakin son illərdə bu sahədə də inkişaflar mövcuddur. Aktyorlar tam olaraq rejissorun yaratdığı dünyada “canlanır”. Aktyorlar öz işini mükəmməl bacarırlar, amma rejissorun onları düzgün istiqamətləndirməsi, motivasiya etməsi və səhnəni düzgün qurması mütləqdir. Bu əməkdaşlıq teatrın ümumi keyfiyyətinə böyük təsir edir. Bölgə teatrlarında bu əməkdaşlığın daha az inkişaf etdiyi və daha çox təcrübə, seminarlar və ustad dərsləri ilə gücləndirilməsi lazım olduğu bu gün də vacib amillərdəndir.
Bölgə teatrlarında dramaturgiya məsələsində bəzi çətinliklər mövcuddur. Yerləşdikləri bölgələrə görə, bəzi teatrlar daha çox klassik əsərlərə, milli dram əsərlərinə və ənənəvi mövzulara üstünlük verirlər. Lakin müasir dramaturgiya və sosial problemləri əks etdirən yeni əsərlərin səhnələşdirilməsi hələ də məhdud saydadır. Bu baxımdan, səviyyəli dram əsərlərinin yazılması və bu əsərlərin tamaşaya qoyulması, həm də rejissorun cəsarətinə və yeniliklərə açıq olmasına bağlıdır. Təbii ki, yaxşı dram əsərləri yazılır, amma bu yazıçıların yaradıcı fəaliyyətinin genişləndirilməsi və daha çox dəstəklənməsi lazımdır. Bölgə teatrlarında, bəzən, yerli yazıçılar və dramaturqlar tərəfindən daha sadə və ənənəvi mövzulara üstünlük verilir. Lakin müasir və daha kompleks əsərlər yazılarsa, həm tamaşaçılar, həm də aktyorlar və rejissorlar üçün yeni imkanlar və meydanlar yarana bilər. Bölgə teatrlarında tamaşaçıların teatrdan gözləntiləri çox fərqlidir. Bölgə tamaşaçıları bəzən daha çox ənənəvi, yerli mövzuları və klassik əsərləri gözləyirlər. Bununla yanaşı, yeni və müasir tamaşalar, sosial məsələləri əks etdirən və ya daha eksperimental yanaşmaları olan əsərlər çox vaxt daha az qəbul edilir. Tamaşaçılar çox zaman teatrdan emosional, mədəni və əyləncəli təcrübə gözləyirlər, lakin buna baxmayaraq, bəzi bölgə teatrlarında tamaşaçıların daha dərindən, intellektual səviyyədə teatrdan istədiyini almaq bir qədər çətin ola bilir. Bölgə teatrlarının daha müasir və müxtəlif mövzulara açılması, tamaşaçılara daha zəngin və geniş təcrübə təqdim etməyə imkan verə bilər. Tamaşaçılar tez-tez sənətin həm cəlbedici, həm də düşündürücü tərəfini görmək istəyirlər. Bu baxımdan, teatrdan istədiyini almaq məsələsi, həm də teatrın repertuarına və bədii keyfiyyətlərinə bağlıdır.
Nəticə etibarı ilə bölgə teatrlarında rejissor və aktyorların peşəkarlığı yüksək olsa da, teatrın inkişafı yalnız onlardan asılı deyil. Rejissorların, dramaturqların, aktyorların və digər sənətkarların birgə əməkdaşlığı, həmçinin müasir dramaturgiya ilə bağlı yeni yanaşmaların tətbiqi teatrın inkişafında əhəmiyyətli rol oynayır. Tamaşaçının teatrdan istədiyini almağa gəldikdə isə, hər bir bölgənin öz sosial və mədəni xüsusiyyətlərinə uyğun təcrübə təqdim etməsi çox vacibdir. Bu, həm də teatrdan daha geniş kütlənin faydalandığı bir mühit yaratmağa kömək edəçəkdir.
-Maraqlı müsahibə üçün təşəkkür edirik!
Esmira Hidayətova, Mingəçevir.
